Leki na toczeń, reumatoidalne zapalenie stawów czy rumień guzowaty zawierające hydroksychlorochinę zaczęły w marcu znikać z aptek – związek ten u pacjentów z koronawirusem wykazuje bowiem lecznicze właściwości. Opracowany przez Polaków system Chematica to tania i legalna ścieżka do jego syntezy
Program Chematica, czerpiący z możliwości sztucznej inteligencji, polscy naukowcy rozwijają już od 20 lat (pisaliśmy o nim w sierpniu ubiegłego roku). Może projektować sposoby syntetyzowania związków chemicznych bez udziału człowieka. Uczy się setek tysięcy reakcji chemicznych i ich dopuszczalnych powiązań, tworząc całe ścieżki reakcji. Jest też połączony z bazami patentów i katalogami firm produkujących związki chemiczne. Wyszukuje drogę syntezy konkretnego związku, a jeśli otrzyma polecenie, aby wskazać do tego tanie i dostępne substraty oraz ominąć licencjonowane reakcje, będzie szukał najlepszej drogi. By znaleźć optymalny wynik, algorytmy SI przeszukują miliardy kombinacji reakcji chemicznych. Teraz Chematica ma pomóc w projektowaniu leku na koronawirusa.
Związki stosowane od lat do leczenia malarii i chorób autoimmunologicznych czy na przykład tocznia mogą okazać się skuteczne w walce z COVID-19
Pod koniec marca Zespół Instytutu Chemii Organicznej Państwowej Akademii Nauk pod kierunkiem prof. Bartosza Grzybowskiego, który pracuje nad Chematicą od samego początku, przedstawił różne możliwości syntezy hydroksychlorochiny przy użyciu tanich substratów i nieopatentowanych rozwiązań.
Chlorochiny jak na lekarstwo
Już w lutym pojawiły się pierwsze wzmianki o tym, że w leczeniu COVID-19 pomagać może związek o nazwie chlorochina, a szczególnie jej mniej szkodliwa dla ludzi pochodna, czyli hydroksychlorochina (HCQ), stosowana na przykład w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów. Kilkanaście naukowych publikacji na ten temat wskazuje, że związki stosowane od lat do leczenia malarii i chorób autoimmunologicznych czy na przykład tocznia mogą okazać się skuteczne w walce z COVID-19.
Leki zawierające chlorochinę i HCQ zaczęły znikać z aptek na całym świecie – głównie w Stanach Zjednoczonych, gdy prezydent Donald Trump określił HCQ mianem „magicznej kuracji na koronawirusa”. W ten sposób pozbawiono leków wielu pacjentów chorujących na inne niż COVID-19 choroby. Polskie apteki także zaobserwowały wzrost zapotrzebowania na Arechin i Plaquenil, farmaceutyki mające w składzie chlorochinę i HCQ, więc 1 kwietnia minister zdrowia wprowadził reglamentację ich indywidualnej sprzedaży.
Patent na patenty
Wytwórcy leków zawierających wspomniane związki zdecydowali się zwiększyć ich produkcję. Co ciekawe, w teorii produkować je może każdy zakład farmaceutyczny, bo patent na HCQ już dawno wygasł. Problem w tym, że aby wytworzyć związek, trzeba przeprowadzić szereg reakcji chemicznych na prostszych substancjach, których też zaczyna brakować – albo metody ich syntezy są opatentowane i wymagają uzyskania licencji.
Prof. Bartosz Grzybowski wraz z zespołem pokazał, w jaki sposób legalnie i tanio zsyntetyzować HCQ z pominięciem opatentowanych reakcji. Naukowcy użyli do tego programu Chematica, nad którym prof. Grzybowski pracował najpierw w Stanach Zjednoczonych, a teraz w Polsce. Badacze za darmo udostępnili już efekt swojej pracy, aby społeczność naukowa mogła z niej korzystać.